تصلا-حال آغاز شمارش معکوس برای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باعث شده تا از فعالان بازارهای ارز و سرمایه گرفته تا معاملهگران بازار لوازم خانگی منتظر ظهور فرشته نجات اقتصاد ایران در کاخ سفید باشند. اما آیا «جو بایدن» دموکرات میتواند منجیای باشد که فعالان اقتصادی منتظر آن هستند؟ یا با توجه به وعدههای دونالد ترامپ جمهوریخواه مبنی بر مذاکره با ایران ظرف یک هفته پس از انتخابات، تکیه دوباره او بر کرسی ریاست جمهوری ایالات متحده گزینه بهتری برای صنایع و بازارهای ایران است؟
تداوم صعود نرخ ارز، طلا و سکه و ریزشهای سنگین و پیاپی شاخص کل بورس ایران چنان شهروندان را مبهوت خود ساخته که دیگر کمتر کسی به بازار کالاهایی نظیر صنعت لوازم خانگی توجه نشان میدهد. اتفاقی که شاید ریشه در شرایط اقتصادی کشور دارد؛ به نظر میرسد این روزها جامعه به سمتی سوق پیدا کرده که بیشتر افراد به حفظ ارزش سرمایه خود از طریق خرید ارز، طلا و سهام میاندیشند تا اینکه در فکر رفع نیازهای خود باشند. در نتیجهی چنین شرایطی، دیگر تأمین لوازم خانگی، مبلمان، پوشاک و … اولویتی نزد مردم ندارد.
آنطور که رئیس اتحادیه لوازم خانگی میگوید تا پایان مهر امسال خرید و فروش لوازم خانگی نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵۰ درصد کاهش داشته است. البته کاهش تقاضا در بازار لوازم خانگی را نباید تنها محدود به تغییر فرهنگ اقتصادی مردم دانست، چراکه بسیاری از افراد پس از مواجهه با قیمتها در بازار لوازم برقی و الکترونیکی از خرید خود منصرف میشوند. اما این اتفاق هم تأثیری بر ریزش قیمتها نداشته و بالعکس، فعالان بازار لوازم خانگی تمام تلاش خود را در پیش گرفتهاند تا از قیمت ارز و نرخ تورم عقب نمانند.
اقتصاد ایران در انتظار خداحافظی یک تاجر از دنیای سیاست
هجدهم اردیبهشت سال ۹۷ بود که سرانجام وعده انتخاباتی دونالد ترامپ علیه ایران رنگ واقعیت به خود گرفت و ایالات متحده آمریکا از معاهده بینالمللی برجام خارج شد. حمایت پنج کشور دیگر امضاکننده برجام از ایران نیز در آن زمان راه به جایی نبرد تا فصل جدیدی در پیوند ناخجستهی تحریم و صنایع ایران باز شود. همین اتفاق کافی بود تا بازار ارزی که حدود شش سال در ثبات به سر میبُرد، بهناگاه جهشی کمسابقه را تجربه کند.
فنر فشردهشدهی دلار فقط به هفت ماه زمان احتیاج داشت تا از نرخ ۴۹۰۰ تومان پایان سال ۹۶، به قلهی ۱۹ هزار تومان برسد. حتی تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی هم در این مقطع راه به جایی نبرد و نتیجهای جز تقسیم رانت و هدررفت ذخایر ارزی کشور نداشت. در این میان صنایع و بنگاههای اقتصادی کشور بودند که یکی پس از دیگری زمینگیر شدند و توان تولید و رقابت خود را از دست دادند. صنعت لوازم خانگی و الکترونیکی کشور هم که بهدنبال اجرای برجام جان تازهای گرفته بود بار دیگر به حالت کما رفت و نرخهای نجومی در بازار پدیدار ساخت.
حال پس از گذشت حدود دو سال از اجرای تحریمهای جدید آمریکا، به نظر میرسد وضعیت وخیمتر هم شده است. عبور نرخ رسمی تورم از مرز ۴۰ درصد، قرارگرفتن قیمت دلار در آستانه ۳۲ هزار تومان، افت شاخص رشد اقتصادی تا سطح منفی ۶/۷ درصد، عدم تأمین مالی بنگاهها، کمبود مواد اولیه، احتکار کالا و گرانفروشی، خروج برندها و شرکتهای خارجی از کشور و درگیری با بیماری کرونا بخش دیگری از معضلات هستند که در ظاهر دست به دست هم دادهاند تا صنعت لوازم خانگی کشور را از پای درآورند.
معضلاتی که اکثرا ریشه در تحریم و سیاستهای رئیس جمهوری آمریکا طی چهار سال اخیر دارد. با این حال، مسئولان وزارت صمت از این شرایط با عنوان توفیق اجباری یاد میکنند و اذعان دارند که روند تحریمها منجر به بومیسازی ۷۰ درصدی صنعت لوازم خانگی و الکترونیکی کشور شده است.
همچنین آمار رسمی وزارت صمت نشان از بهبود چشمگیر تولید داخلی بهرغم تمام مشکلات مورد اشاره دارد.
آخرین گزارش منتشرشده در این زمینه از تولید یک میلیون و ۹۶۴ هزار دستگاه لوازم خانگی تا پایان نیمه نخست سال جاری حکایت دارد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد حدود ۵۳ درصدی همراه بوده است.
در مدت یادشده میزان تولید تلویزیون، یخچال و فریزر و ماشین لباسشویی به ترتیب به ۵۹۰ هزار و ۵۰۰، ۹۱۹ هزار و ۶۰۰ و ۴۵۴ هزار و ۱۰۰ دستگاه رسید. تا پایان شهریور سال جاری تولید تلویزیون ۸۴ درصد، تولید یخچال و فریزر ۳۷٫۱ درصد و تولید لباسشوئی ۵۴٫۵ درصد در همسنجی با پارسال رشد داشته است. البته این اعداد و ارقام امیدوارکننده گویا در شرایط بازار و قیمتها تأثیر مثبتی ندارد.
بررسی قیمتهای ثبتشده در سایتهای فروش لوازم خانگی نشان میدهد کالاهای مربوط به برند ایرانی اسنوا، امروز نسبت به پیش از اجرای سیاستهای ترامپ علیه ایران رشد شش تا ۱۲ برابری را تجربه کردهاند. در این بین محصولات سرمایشی، یخچال و فریزر پیشتاز جهش قیمت هستند و محصولات صوتی و تصویری با شیب ملایمتری مسیر صعود را پیمودهاند.
یخچال کمتر از ۳۰ میلیون در بازار نیست
بهطور مثال یخچال فریزر معمولی ایرانی پایینتر از ۳۰ میلیون تومان دیگر در بازار یافت نمیشود. تلویزیونهای ۴۰ اینچ وطنی نیز حداقل پنج میلیون تومان قیمت دارند. البته تولیدکنندگان همچنان راضی به این مقدار نیستند و در حالی که طی خرداد سال جاری یک بار مجوز افزایش قیمت را کسب کرده بودند، بار دیگر به بهانه افزایش ۱۳۰ درصدی میانگین هزینههای اولیه، خواستار مجوز بالابردن نرخها شدهاند؛ کسبه بازار هم اعتنای چندانی به این مجوزها ندارند و هر روز با قیمتهای بالاتری به استقبال مشتریان میروند.
البته این در شرایطی است که کالایی برای عرضه وجود داشته باشد؛ این روزها بسیاری از فعالان بازار ترجیح میدهند فروش خود را به آینده موکول کنند تا احتمالاً سود بیشتری از فعالیت خود به دست آورند؛ اقدامی که مصداق احتکار به حساب میآید، اما قریب به اتفاق فروشندگان لوازم خانگی اذعان دارند که به دلیل کمبود قطعه بسیاری از کالاهای تولیدی که در آمار وزارت صمت محاسبه شده، نیمهتمام مانده و تولیدکنندگان منتظر رسیدن قطعه هستند.
قیمت برندهای خارجی نیز با چنان شتابی افزایش یافته که دیگر باید آنها را جزو کالاهای لوکس و لاکچری به حساب آورد. چنانکه اکنون فریزرهای خارجی در بازار اکثرا بین ۸۰ میلیون تا ۱۰۰ میلیون تومان قیمت دارند و بعضی از برندها تا ۲۵۰ میلیون تومان هم عرضه میشوند.
احیای برجام بعد از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا!
در حالی که بازار لوازم خانگی و الکترونیکی بهرغم آمارها، روزهای پرابهام و نگرانکنندهای را پشتسر میگذارد بسیاری منتظر اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هستند تا شاید تغییر و تحول در کاخ سفید نور امید را به این بازار بتاباند. در این زمینه بسیاری از تولیدکنندگان، فعالان بازار و شهروندان، جو بایدن، نامزد حزب دموکرات، را منجی این شرایط میدانند.
آنها به هوای روزهای برجامی در انتظار ورود معاون سابق باراک اوباما به کاخ سفید نشستهاند تا شاید احیای برجام بازار لوازم خانگی را از بنبست کنونی خارج کند. زیرا پس از اجرای برجام بود که این صنعت از رکود خارج شد و حضور رقبایی نظیر ال جی و سامسونگ در کشور علاوه بر بهبود کیفیت تولیدات داخلی موجبات ثبات قیمتها برای مصرفکنندگان را فراهم ساخت. نگرانی بزرگ این گروه تمدید حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید به مدت چهار سال دیگر است.
آنها معتقدند ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود آخرین تیرهای ترکش خود را به سمت اقتصاد ایران نشانه میگیرد و روزهای بهمراتب سختتری را برای صنایع و بازارهای ایران به وجود میآورد؟ اما آیا واقعاً نتیجه یک انتخابات در منطقهای دیگر از جهان تأثیری بر بازار لوازم خانگی ایران دارد؟
انتخاب مجدد ترامپ شوکی بزرگ به بازارهای ایران
طبیعتا نمیتوان منکر تأثیر انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بر بازارهای ایران شد. این اتفاق از چنان اهمیتی برخوردار است که باید آن را مهمترین تحول سیاسی پیش روی دنیا دانست. چهار سال حضور ترامپ در کاخ سفید چنان برای اقتصاد ایران گران تمام شد که شاید هر فعال اقتصادی منتظر خروج این تاجر از دنیای سیاست باشد.
درست است که بر اساس اعداد و ارقام رسمی، تولیدکنندگان لوازم خانگی در ایران توانستهاند توان تولیدی خود را حفظ کنند و حتی ارتقا دهند، اما با قیمتهایی که امروز در بازار مشاهده میشود بعید به نظر میرسد تولیدکنندگان و فروشندگان دیگر بتوانند برای کالاهای خود مشتری پیدا کنند. با توجه به بررسیهایی که صورت گرفت، افزایش نرخ ارز و رشد بهای مواد اولیه بیش از هر عامل دیگری بر تداوم گرانی لوازم خانگی تأثیر داشتهاند.
حال تداوم حضور ترامپ در سمت کنونی خود معنایی جز ادامه این روند و حتی بدترشدن شرایط ندارد. حتی ادعای او مبنی بر مذاکره با ایران ظرف یک هفته پس از انتخابات را نمیتوان چندان جدی برشمرد. در صورت ادامه حضور ترامپ در کاخ سفید باید منتظر جدیت بیشتر وی در تنگترکردن حلقه تحریمها و ارتباط ایران با دنیا و افزایش بیشتر نرخ ارز باشیم. با اینکه بسیاری از تحلیلگران اثرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در میانمدت و بلندمدت را ناچیز میدانند، اما همان اثر کوتاهمدت هم میتواند شوک بزرگ دیگری را به بازار ارز ایران و به تبع آن بازار لوازم خانگی وارد کند.
شوکی که شاید دیگر خرید یخچال و تلویزیون را برای شهروندان ایرانی به رؤیایی دیگر بدل کند. این شاید بدترین سناریو پیش روی بازارهای ایران باشد!
بایدن؛ فرشتهای که نجاتدهنده نیست
شاید بتوان ترامپ را دیو کشنده بازارهای ایران دانست، اما طبیعتا جو بایدن آن فرشته نجاتی نیست که فعالان بازار به دنبال او میگردند. زیرا دشمنی آمریکا و ایران محدود به دوران حضور ترامپ در کاخ سفید نمیشود و در نبود او فقط پیچیدگیهای این تخاصم تحلیل میرود.
با این حال میتوان امید داشت که انتقال قدرت به معاون سابق باراک اوباما از فشار حداکثری به ایران بکاهد. بهویژه آنکه بایدن صراحتا از بازگشت به برجام در صورت پیروزی احتمالی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا صحبت به میان آورده است. اما این بازگشت به برجام هم در بهترین حالت اقتصاد ایران را به روزهای پسابرجامی بازمیگرداند.
روزهایی که حجم صادرات نفت ایران به حد ظرفیت خود رسید و مرزهای ایران به روی کشورهای خارجی و شرکتهای بینالمللی گشوده شد. در پس اجرای برجام بود که ثبات نسبی در اقتصاد ایران حاکم شد و صنایع پس از یک دهه رکود، رفتهرفته طعم رونق را هم چشیدند.
با این حال حتی برجام هم نتوانست تحریمهای بانکی را کامل رفع کند و نقل و انتقال دارایی هم آنچنان که باید، میسر نبود. مخالفان داخلی توافق با آمریکا نیز همچنان پابرجا هستند و دولت در جبههای جداگانه باید درگیر سنگاندازیهای این افراد باشد. نباید فراموش کرد که فقط چند ماه پس از انتخابات آمریکا، انتخابات ریاست جمهوری ایران هم برگزار میشود و ممکن است همین مخالفان داخلی برجام کابینه را از حسن روحانی تحویل بگیرند. ضمن اینکه بازارها این بار با غول دیگری به نام کرونا در جنگ هستند.
در نتیجه شاید پیروزی بایدن در انتخابات پیش روی آمریکا ثبات را به بازار ارز ایران بازگرداند و حداقل در کوتاهمدت باعث ریزش قیمت دلار و کاهش فشار تورمی شود، اما بازار لوازم خانگی ایران برای رهایی از این شرایط بیش و پیش از هر اتفاق دیگری نیاز به یک گشایش داخلی و برنامهریزی دقیق برای حمایت توأمان از مصرفکنندگان و تولیدکنندگان دارد.