تصلا-گرانفروشی رشد لجام‌گسیخته تورم طی دو سال اخیر را تشدید کرده و بسیاری از دهک‌های درآمدی را با مشکل معیشتی مواجه ساخته است. شاید تا یک دهه گذشته این فقط سه دهک آخر درآمدی بودند که در تأمین مایحتاج خود با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کردند، اما رفته‌رفته قشر متوسط جامعه هم به این گروه پیوست تا امروز طبقه متوسط در ایران حداقل در بعد اقتصادی معنایی نداشته باشد.
از این رو، عده زیادی از شهروندان همواره به دنبال راهکاری می‌گردند تا نیازهای خود را با پرداخت هزینه کمتری برطرف سازند. «بلک فرایدی» یا همان «جمعه سیاه» یکی از فرصت‌هایی است که خرید ارزان کالا را میسر می‌سازد. طبق سنتی قدیمی، بسیاری از فروشگاه‌های کوچک و بزرگ آمریکا و اروپا در آخرین جمعه نوامبر محصولات‌شان را با تخفیفات ویژه به حراج می‌گذارند و بدین شکل به استقبال سال نو می‌روند.
در ایران هم چند سالی است که حراجی‌های بلک فرایدی شکل گرفته و بسیاری از فروشگاه‌ها پا به پای غربی‌ها در این روز حراجی‌های بزرگ برگزار می‌کنند. در حالی که شهروندان اروپایی و آمریکایی بیشتر تأمین کالاهای لوکس و غیرضروری مانند پلی‌استیشن، تلویزیون‌های سایز بزرگ، گوشی اپل و … را به این روز موکول می‌کنند، اما در ایران ماجرا متفاوت است و اکثر افراد در جمعه سیاه به دنبال قیمت مناسب برای خرید مواد غذایی و پوشاک می‌گردند.
اما آیا حراجی‌هایی که به بهانه جمعه سیاه در ایران برگزار می‌شوند دارای تخفیف‌های واقعی هستند که مردم برای فرارسیدن آن لحظه‌شماری کنند یا فروشگاه های اینترنتی برای گرانفروشی از این فرصت استفاده می کنند؟
گرانفروشی دیجی کالا در یک جمعه سیاه
آخرین جمعه‌ی نوامبر؛ روزی که در آمریکا و اروپا از آن به‌عنوان «بلک فرایدی» یاد می‌شود و بسیاری از فروشگاه‌های سنتی و آنلاین در این روز با تخفیف‌های بسیار بالا چوب حراج به کالاهای خود می‌زنند. بلک فرایدی سال ۲۰۲۰ اما متفاوت‌تر از هر سال دیگری، جمعه‌ی هفته گذشته برگزار شد.
در حالی که اقتصاد و بازارهای جهانی در پیک پاندمی کرونا به سر می‌برند، این فروشگاه‌های اینترنتی بودند که به یکه‌تاز بلک فرایدی ۲۰۲۰ تبدیل شدند. اتفاقی که دیگر مختص کشورهای غربی نیست و آن‌طور که آمار نشان می‌دهد، امروز حدود ۱۶۰ کشور جهان به نوعی در جمعه سیاه شرکت می‌کنند.
در ایران نیز از سال ۱۳۹۴ پایه برگزاری جمعه سیاه گذاشته شد. فروشگاه اینترنتی بامیلو که امروز دیگر اثری از آن نیست، در آن سال به تقلید از شرکت‌های خارجی اصطلاح «حراجمعه» را وارد فرهنگ اقتصادی ایران کرد و مصادف با آخرین جمعه نوامبر آن سال، محصولات خود را با تخفیف‌های بالا به عرضه گذاشت.
آب‌کردن جنس‌های بدون مشتری
از آن زمان بود که شرکت‌ها و فروشگاه‌های کوچک و بزرگ ایرانی سعی دارند در بلک فرایدی شرکت داشته باشند و در این روز فروش فوق‌العاده‌ای را تجربه کنند؛ اما اکنون که عمر جمعه سیاه در ایران به شش سال می‌رسد، دیگر استقبال چندانی از این طرح نمی‌شود؛ به‌ویژه آنکه گویا سنت بلک فرایدی به ترفندی برای بعضی از فروشگاه‌های ایرانی تبدیل شده تا جنس‌هایی را که در حالت عادی مشتری ندارند را با اعمال تخفیف صوری، بالاتر از نرخ واقعی بفروشند.
به همین خاطر است که بسیاری از ایرانیان روی خوشی به این حراجی‌ها نشان نمی‌دهند. البته بعضی از فروشگاه‌ها از چندی پیش بدون در نظر گرفتن شرایط کرونایی، عرضه تخفیف‌دار محصولات خود را آغاز کردند تا در حراج مرگ در جمعه سیاه را تجربه کنند.
ازجمله این حراجی‌ها می‌توان به فروشگاه کیف و کفش در پاساژ لیدوما تهران اشاره کرد که تمام محصولات خود را با قیمت ۳۹ هزار تومان به عرضه گذاشت. این در حالی است که در کشورهای خارجی بلک فرایدی روال دیگری را طی می‌کند.
آن‌طور که از شرایط پیداست، شیوع کرونا در ایران تغییری در سبک فروش کالاها ایجاد نکرد، اما در سوی دیگر دنیا، همین بیماری باعث شد تا در میزان فروش آنلاین محصولات جمعه سیاه رکورد جدیدی به ثبت برسد.
خرید آنلاین در آخرین جمعه نوامبر ۲۰۲۰ نسبت به همین روز در سال گذشته، ۲۱٫۵ درصد افزایش یافت. بر اساس اطلاعات به دست‌آمده از «آدوبی» میزان فروش آنلاین محصولات در آمریکا تا پایان جمعه شب گذشته بین ۸٫۹ تا ۹٫۶ میلیارد دلار بود که در مقایسه با سال گذشته، ۲۰ تا ۲۹ درصد افزایش داشت.
همچنین فدراسیون ملی خرده‌فروشان آمریکا با اشاره به اینکه پاندمی کرونا نتوانسته اشتیاق خریداران را برای خرید کم کند، تخمین می‌زند که میزان کل فروش خرده‌فروشان در فصل تعطیلات امسال با ۳.۶ تا ۵.۲ درصد جهش نسبت به سال گذشته به ۷۵۵.۳ تا ۷۶۶.۷ میلیارد دلار برسد.
کرونا هم رقیب بلک فرایدی نشد
آن‌طور که از آمار پیداست، پاندمی کرونا هم از شور و اشتیاق شهروندان آمریکایی و اروپایی برای شرکت در حراجی‌های آخرین جمعه نوامبر نَکاست. امسال نیز بسیاری از شهروندان برای شرکت در بلک فرایدی از شب قبل در مقابل فروشگاه‌ها صف بستند و برای خرید کالا با یکدیگر درگیری داشتند.
چنانکه اخبار منتشرشده حاکی از آن است که در ایالت کالیفرنیای شمالی دو جوان ۱۷ و ۱۹ ساله به ضرب گلوله جان خود را در جمعه سیاه از دست داده‌اند.
جمعه سیاه در ایران چگونه گذشت؟
حال بلک فرایدی ۲۰۲۰ در ایران چگونه گذشت؟ بسیاری از فروشگاه‌های ایرانی آخرین جمعه نوامبر را با یک روز خاص دیگر پیوند زدند تا شاید حراجی‌های جذاب‌تری داشته باشند. ۹/۹/۹۹ روزی بود که برخی از فروشگاه‌های ایرانی برای فرارسیدن آن لحظه‌شماری می‌کردند تا این اعداد رند تاریخ را دستمایه تخفیف‌های خود قرار دهند.
چنانکه در این روز بعضی از فروشگاه‌ها مدعی ارائه تخفیف‌های ۹۹ درصدی هم شدند.
به‌عنوان مثال دیجی‌کالا یکی از این فروشگاه‌ها بود که از ارائه تخفیف‌های ۹ تا ۹۹ درصدی بین روزهای هفتم تا نهم آذر خبر داد و اعلام کرد که طی سه روز بیش از ۴۰۰ هزار کالا را در بزرگ‌ترین حراج کشور به فروش می‌رساند. در این طرح دسته‌بندی متنوعی از کالاها، یعنی لوازم خودرو و ابزار، فرهنگ و هنر، ورزش و سفر، آرایشی و بهداشتی، سوپرمارکت، مد و پوشاک، الکترونیک و دیجیتال و ملزومات کودک و نوزاد مشمول تخفیف شدند.
فقط ۲۰ درصد مشتریان مشمول تخفیف شدند
به نظر می‌رسد تجربه ناموفق جمعه سیاه در ایران طی سال‌های گذشته باعث از رونق‌افتادن حراجی‌ها در کشور شده است. دیگر مردم نه شور و اشتیاقی برای بررسی حراجی‌ها دارند و نه تخفیف‌های ارائه‌شده را مناسب می‌دانند.
البته خرید از سایت‌هایی هم که تخفیف واقعی گذاشته‌اند، گاه با دشواری‌های فراوانی همراه است و غیرممکن به نظر می‌رسد. طوری که بعضی از بررسی‌ها نشان می‌دهد که این نوع حراجی‌ها صرفاً جنبه تبلیغاتی دارند و خبری از فروش کالا نیست. حتی در جمعه سیاه امسال تعدادی از فروشگاه‌های آنلاین ایرانی فیلتر شدند تا خرید از آنها میسر نباشد.
همان‌طور که مشاهده می‌شود، ۳۸ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی کانال تلگرامی «تصلا» حتی وقت آن را نداشته‌اند که سری به حراجی‌هایی بزنند که مدت‌هاست برای آن تبلیغ می‌شود. همین درصد از افراد در بازدید از حراجی‌ها به تخفیف جالبی برنخورده‌اند. چهار درصد افراد نیز به‌رغم تصمیمی که برای خرید داشته‌اند، از قافله جمعه سیاه عقب مانده‌اند. در این بین فقط ۲۰ درصد افراد موفق به خرید کالای دلخواه خود با تخفیف مناسب شده‌اند.
بی‌اعتمادی به حراجمعه‌ها
بی‌اعتمادی به فروشگاه‌های برگزارکننده‌ی حراجمعه مانند گرانفروشی دیجی کالا ، ازجمله دلایل شکست بلک فرایدی در فضای کسب‌وکار ایران به حساب می‌آید. شیوه‌ای که فروشگاه‌های کشور طی سال‌های گذشته در پیش گرفتند، نشان داد آنها صرفاً به دنبال راهی برای فروش محصولات خود با قیمت‌های بالا هستند.
آنها گرچه از عنوان حراج و تخفیف برای محصولات خود استفاده می‌کنند، اما در واقع تخفیفی در کار نیست و گاه در طرح‌های حراجی، قیمت محصول بالاتر از نرخ واقعی آن در نظر گرفته می‌شود.
در حالی که امسال بلک فرایدی با طرح تعطیلی بازارها و فروشگاه‌های فیزیکی همراه شد، انتظار می‌رفت فروشگاه‌های آنلاین از این فرصت استفاده کرده و با ارائه تخفیف‌های واقعی، اتفاقات سال‌های گذشته را از ذهن مشتریان پاک کنند، اما نه‌تنها این اتفاق رخ نداد، بلکه آنها از این فرصت هم سوءاستفاده هم کردند و بیشتر روی کالاهایی متمرکز شدند که مشتری کمتری دارند.
البته تعدادی از فروشگاه‌ها هم با تخفیف‌های واقعی به جذب مشتری پرداختند. با این حال انتقاد دیگر به حراجی‌های ایرانی به درصد ناچیز قیمت‌ها بازمی‌گردد.
در حالی که در بلک فرایدی آمریکا گاه کالاهایی با تخفیف بیش از ۸۰ درصدی عرضه می‌شوند، در ایران از تخفیف‌های دو تا پنج درصدی به عنوان جمعه سیاه یاد می‌کنند و انتظار تغییر در روند فروش را دارند. دیجی کالا که ید طولایی در ارائه تخفیف‌های صوری دارد، در بلک فرایدی امسال نیز یکی از پیشتازان این امر بود.
به عنوان مثال در جمعه سیاه امسال ماشین لباسشویی پاکشوما مدل TFU-73200 با ظرفیت هفت کیلوگرم در دیجی کالا با تخفیف ۱۰ درصدی، ۹ میلیون و ۴۲۴ هزار تومان قیمت‌گذاری شد.
این در حالی است که بسیاری از فروشگاه‌ها در قلب پایتخت بدون هیچ تخفیفی، همان مدل ماشین لباسشویی را با قیمت پایین‌تری می‌فروشند.
همان‌طور که در تصویر هم مشاهده می‌شود، فروشگاه «رشنو کالا» لباسشویی پاکشوما با ظرفیت هفت کیلوگرم را با همان گارانتی و بدون هیچ تخفیفی، ۳۷۴ هزار تومان ارزان‌تر از حراج ۱۰ درصدی دیجی کالا می‌فروشد و این نمودی از گرانفروشی دیجی کالا بود.
تخفیف برندی که در ایران فعالیت ندارد
در فروش تلویزیون نیز دیجی کالا به همین روش عمل کرده است. تلویزیون ال.ای.دی هوشمند ال.جی که در سایر فروشگاه‌ها حداکثر ۳۵ میلیون تومان قیمت خورده، در سایت دیجی‌کالا با تخفیف ۱۲ درصدی، ۳۶ میلیون تومان به فروش می‌رسد، یعنی یک میلیون تومان بالاتر از قیمت اصلی این کالا. در این سایت قیمت اولیه این محصول ۴۱ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
در عین حال در فروشگاه‌های مرزی بانه ال.ای.دی‌های ۶۵ اینچ ال.جی تا ۲۲ میلیون تومان هم معامله می‌شوند، یعنی حدوداً نصف قیمتی که این کالا در دیجی کالا قیمت خورده است. البته در اینجا یک پرسش دیگر مطرح می‌شود و آن، این است که چطور در شرایطی که شرکت ال جی خاک ایران را ترک کرده این فروشگاه‌ها همچنان محصولات این برند را در انبار دارند و برای آن تخفیف هم در نظر می‌گیرند؟
گرانفروشی دیجی کالا حاتم‌بخشی‌ها به بازار موبایل هم رسید
دیجی کالا بازار موبایل را هم از حاتم‌بخشی‌های خود بی‌نصیب نگذاشته است. در یک نمونه می‌توان به گوشی سامسونگ مدل گلکسی A01 16 گیگ اشاره کرد. در حالی که این مدل از تلفن همراه در بازار حداکثر با قیمت دو میلیون و ۴۳۵ هزار تومان عرضه می‌شود، دیجی کالا این کالا را با تخفیف پنج درصدی، دو میلیون و ۴۹۹ هزار تومان قیمت‌گذاری کرده است. یعنی ۶۴ هزار تومان گران‌تر از فروشگاه‌های بدون تخفیف.
کالای بدون تخفیف ارزان‌تر از محصول تخفیف‌دار
البته گرانفروشی در قالب حراجی مختص دیجی‌کالا نمی‌شود. فروشگاه اینترنتی «لوازم خونگی» نیز از دیگر سایت‌هایی است که از چندی پیش تبلیغات خود برای برگزاری جمعه سیاه را آغاز کرد. بررسی قیمت‌های این سایت نیز حاکی از ارائه قیمت‌های گزاف در قالب تخفیف است.
به عنوان مثال یک مدل جاروبرقی بوش در حالی با تخفیف ۱۵۰ هزار تومانی، پنج میلیون و ۹۹۹ هزار تومان قیمت‌گذاری شده که در فروشگاه‌های تهران بین پنج میلیون و ۸۰۰ هزار تا پنج میلیون ۹۸۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. این جاروبرقی در بانه نیز چهار میلیون و ۶۸۰ هزار تومان قیمت دارد.
مردم خواستار مهار تورم‌اند؛ نه تخفیف
اینها فقط نمونه‌ای از حراجی‌های بلک فرایدی در ایران است که باعث شده جمعه سیاه در ایران معنای دیگری پیدا کند و شهروندان را یاد گرانفروشی فروشگاه‌ها بیندازد. البته در این زمینه مدیران فروش فروشگاه‌های اینترنتی اذعان دارند که این اتفاقات ریشه در رفتار فروشندگان دارد و سایت‌های نظیر دیجی‌کالا در قیمت‌گذاری‌ها دخالت نمی‌کنند.
با این حال مردم دیگر انتظاری برای ارائه تخفیف‌های عجیب از سوی فروشگاه‌ها ندارند، مهم‌ترین درخواست آنها مهار تورم از سوی سیاست‌گذاران اقتصاد کشور است.
زیرا با تورم کنونی بسیاری از کالاهای لوکس حتی اگر با تخفیف واقعی ۵۰ درصدی هم ارائه شوند، عده زیادی باز هم توان خرید آن را نخواهند داشت.
به عنوان مثال تا آبان سال گذشته پلی‌استیشن۴ بین ۳٫۵ میلیون تا ۴٫۵ میلیون تومان قیمت داشت و شاید متقاضیان آن در حراجی‌های واقعی موفق به خرید آن می‌شدند، اما امروز قیمت همین محصول به‌رغم عرضه پلی‌استیشن۵ به بازار تا بیش از سه برابر افزایش یافته و حتی در صورت تخفیف ۵۰ درصدی، برای خرید این محصول باید پول بیشتری نسبت به قیمت‌های بدون تخفیف سال گذشته بپردازند.
در پایان به واکنش تعدادی از کاربران توئیتر فارسی به برگزاری جمعه سیاه در ایران می‌پردازیم.
